سارا معصومي
حسن روحاني، رييس‌جمهور كشورمان صبح يكشنبه (امروز) در راس هياتي بلندپايه راهي نيويورك مي‌شود. هدف از اين سفر شركت در هفتاد و سومين مجمع عمومي سازمان ملل متحد است اما ناگفته پيداست كه ديدارهاي دوجانبه رييس‌جمهور و نشست‌هاي دو و چندجانبه وزير خارجه در حاشيه نشست اصلي مجمع عمومي همواره از اهميت خبري بيشتري برخوردار بوده است. آنچه رنگ عادت از حضور امسال حسن روحاني در نشست مجمع عمومي مي‌زدايد سياست‌هاي خاص دونالد ترامپ، رييس‌جمهور امريكا در قبال ايران در چندماه اخير است. خروج امريكا از توافق هسته‌اي با ايران موسوم به برجام عملا رابطه پرتنش تهران و واشنگتن را به يكي از اصلي‌ترين سوژه‌هاي سخنراني‌ها در مجمع عمومي، جلسه شوراي امنيت تحت عنوان منع اشاعه و همچنين گفت‌وگوهاي حاشيه‌اي تبديل كرده است. 24 ساعت پيش از سفر رييس‌جمهور و وزير خارجه به نيويورك هر دو اين مقام‌ها با انتشار مطالبي چه در رسانه امريكايي واشنگتن پست و چه در صفحات خود در فضاي مجازي به نوعي اعلام موضع كرده‌اند. فحواي كلام و پيام هر دو متن چه به قلم حسن روحاني و چه از زبان محمد جواد ظريف يك نكته محوري بود: ايران به تعهدات خود در قالب برجام به عنوان توافقي بين‌المللي عمل كرد. اراده سياسي براي حفظ اين توافق را همچنان از خود نشان مي‌دهد و اين امريكاي ترامپ بود كه با خروج از توافق طرف خاطي ميدان به حساب مي‌آيد.
حضور روحاني و ظريف در نيويورك گمانه‌زني‌هايي را درباره احتمال ديدار وزراي خارجه يا روساي جمهور ايران و امريكا ولو به شكل تصادفي در فضاي رسانه‌اي به راه انداخته است اما از فحواي كلام رييس‌جمهور و وزير خارجه ايران اينگونه برمي‌آيد كه رفتارهاي متناقض ترامپ درحالي كه وزنه به سمت تشديد فشارها بر ايران سنگين‌تر شده راه را براي هرگونه تعامل در غياب اراده سياسي و احترام
دو جانبه سد كرده است.
امريكا مردود شد
دونالد ترامپ، رييس‌جمهور، مايك پمپئو، وزير خارجه و نيكي هيلي، نماينده امريكا در سازمان ملل در يك سال و نيم گذشته بارها در سخنراني‌هاي خود از ايران خواسته‌اند كه مانند يك كشور نرمال رفتار كند. مايك پمپئو همزمان با اعلام خروج امريكا از برجام در ماه مه ليست بلند بالايي از شروط امريكا را براي ايران برشمرد و تاكيد كرد ايران زماني كه به اين شروط عمل كند يك كشور نرمال خواهد بود. محمدجواد ظريف همتاي ايراني وزير خارجه امريكا
24 ساعت پيش از سفر به نيويورك در توييتر خود اتهام‌هاي امريكا را به اين كشور بازگرداند و با برشمردن موارد نقض قوانين بين‌الملل توسط دولت امريكا از اين كشور خواست مانند «كشور نرمال» رفتار كند. ليستي كه وزير خارجه ايران از رفتارهاي غيرنرمال امريكا منتشر كرده موارد زير را شامل مي‌شود:
شكستن تعهدات و توافق‌هاي بين‌المللي، با وجود توصيه‌هاي نزديك‌ترين متحدان، نرمال نيست.
نقض قطعنامه شوراي امنيت كه خودتان از آن حمايت كرده‌ايد، نرمال نيست.
حمله به ساير كشورها- كه در نتيجه آن صدها هزار نفر كشته شوند- نرمال نيست.
استفاده از پهپاد براي ترور زنان و كودكان در سرزمين‌هاي دوردست- از شهروندان خودتان كه بگذريم- نرمال نيست.
ايجاد زندان نظامي در سواحل كشوري ديگر و دستگيري و بازداشت صدها فرد جوان، گاهي تا چندين سال، نرمال نيست .
تحميل تحريم‌هاي شديدي كه به نام حمايت از انسان‌هاي عادي بي‌گناه به آنها لطمه مي‌زند، نرمال نيست.
تامين تسليحات و كمك نظامي به يك كشور متحد به منظور تسهيل جرايم جنگي آنها عليه كشوري ديگر نرمال نيست. در اينجا سخن از [كمك به] عربستان [عليه] يمن است.
تصميم به تنبيه مردم فلسطين بابت عدم تسليم سرزمين و شرافت‌شان به رژيمي آپارتايد كه متحد شما است، نرمال نيست.
تهديد به معرفي تحريم عليه ديوان بين‌المللي كيفري و تعقيب قضايي قضات آن، در صورت صدور حكم عليه شما در يك پرونده، نرمال نيست.
سوءاستفاده از رياست شوراي امنيت براي طرح مسائل بي‌ربط و تغيير برنامه‌هاي اين شورا براي چند بار در هفته و در نتيجه اشتباه گرفتن آن با جلسه كاركنان كاخ سفيد و همزمان، رد كردن سخنان نماينده دايم خودتان، نرمال نيست .
ترامپ و تلاش براي تصاحب نقش اول
حضور امسال حسن روحاني در نيويورك نه فقط توجه رسانه‌هاي ايراني را به خود جلب كرده بلكه در رسانه‌هاي مطرح اروپايي و امريكايي نيز اين سوال مطرح است كه آيا حضور همزمان روساي جمهور ايران و امريكا در نيويورك گرهي از كلاف پيچيده برجام مي‌گشايد يا پس از پايان اين دور از مجمع عمومي، تحريم‌هاي هسته‌اي ايران طبق تاريخ تعيين شده بازمي‌گردند و تنش ميان تهران و واشنگتن همچنان سير صعودي خود را طي خواهد كرد؟ رسانه انگليسي گاردين روز گذشته در اين باره نوشت: قريب به 48 رهبر، 44 رييس دولت و مقام‌هاي ارشد بي‌شماري از 193 موجوديت سرزميني خود را براي شركت در مجمع عمومي به نيويورك مي‌رسانند. دونالد ترامپ روز سه شنبه سخنراني خود را ايراد خواهد كرد. سال گذشته وي با سخنراني خود در مجمع همه پروتكل‌ها را زير سوال برد و از تريبوني كه رهبران عمدتا از آن براي تبليغ و ترويج صلح استفاده مي‌كنند طرح نابود كردن كامل كره شمالي را مطرح كرد و البته رهبر آن كيم جونگ اون را مرد موشكي خواند؛ البته در آن مقطع وي هنوز با كيم جونگ اون ديدار نكرده و قول و قرارهاي دوستانه با وي نگذاشته بود. با وجود آنكه در نشست مجمع عمومي فرصت براي صحبت كردن درباره مجموعه‌اي از دغدغه‌هاي مشترك بين‌المللي مانند تغييرات جوي، فقر و برابري جنسيتي وجود دارد اما بايد اعتراف كرد كه امسال نيز همه نگاه‌ها به سمت ترامپ و آنچه وي قرار است بر زبان براند، چرخيده است. امسال تكليف براي اهالي رسانه و همكاران ترامپ كمي روشن‌تر از گذشته است و كاخ سفيد به صراحت اعلام كرده كه هدف ايران است. ترامپ به سنت يك سال و نيم گذشته ايران را به حمايت از تروريسم، دروغگويي درباره برنامه هسته‌اي و همچنين ترويج بي‌ثباتي در منطقه متهم خواهد كرد. جدا از سخنراني ترامپ در مجمع عمومي، اظهاراتي كه وي در نشست شوراي امنيت بر زبان خواهد راند شنوندگان بيشتري خواهد داشت. از آنجا كه او خود را رهبر شماره يك جهان مي‌خواند بنابراين از فرصت رياست بر جلسه شوراي امنيت براي اثبات اين مساله استفاده خواهد كرد. براساس آيين‌نامه كشوري كه رياست دوره‌اي شوراي امنيت را برعهده دارد موضوع صحبت را مشخص مي‌كند و از آنجا كه اكنون نوبت امريكا است، ترامپ سوژه ايران را برگزيده است. برخي گمانه‌زني‌ها حاكي از اين است كه رييس‌جمهور امريكا در اين جلسه از ساير اعضاي شوراي امنيت كه اتفاقا 1+4 نيز در آن حضور دارند مي‌خواهد كه تن به تحريم‌هاي يكجانبه امريكا عليه ايران بدهند. اين درخواست درحقيقت همان نقطه‌اي است كه مشكل آغاز خواهد شد. ساير اعضاي دايم شوراي امنيت به اضافه آلمان همان كشورهايي هستند كه براي رسيدن به برجام تلاش كرده و اكنون نيز به صراحت مخالفت خود را با خروج ترامپ از اين توافق نشان داده‌اند. ترامپ در روزهايي از 1+4 مي‌خواهد به تحريم‌هاي يكجانبه امريكا تن دهند كه همين اعضا تمام تلاش سياسي و ابتكارهاي اقتصادي خود را براي به حداقل رساندن تبعات تحريم‌هاي امريكا عليه ايران به كار گرفته‌اند. اين كشورها پس از سال‌ها آزمون و خطاي سياست‌هاي خود در قبال ايران به اين نتيجه رسيده‌اند كه تعامل با تهران بهتر از تنش‌آفريني با آن است. مقام‌هاي امريكايي با آگاهي نسبت به همين شكاف موجود ميان امريكا و ديگر اعضاي دايم شوراي امنيت اقدام به تغيير دستور كار جلسه كردند و قرار شد جلسه تحت عنوان منع اشاعه برگزار شود. با اين وجود اگر ترامپ در سخنراني خود ذيل همين عنوان به ادبياتي توهين‌آميز، اغراق در بيان واقعيت‌هاي ميداني يا دروغگويي رو آورد بايد منتظر عكس‌العمل تند ساير اعضاي شورا باشد. هرچند كه ترامپ جلسه شوراي امنيت را راه انداخته تا در جايگاه رييس خود را رييس جهان نشان دهد اما شواهد امر حاكي از اين است كه ماجرا طبق نقشه وي پيش نخواهد رفت و حتي احتمالا انزواي بيشتر رييس‌جمهور امريكا در جمع همتاهايش پس از اين جلسه بيش از پيش خواهد شد. اين مساله مي‌تواند پيروزي براي ايران باشد. مجموع رفتارها و اظهارات دونالد ترامپ در مجمع عمومي، شوراي امنيت و نشست‌هاي جانبي سوال‌هاي بيشتري را درباره رويكرد منفي دولت وي به مقوله‌هاي جاافتاده بين‌المللي مانند چندجانبه گرايي و خط قرمزهاي حقوق بين‌الملل ايجاد خواهد كرد. از سوي ديگر ترامپ در مجمع عمومي و شوراي امنيت سازمان مللي صحبت خواهد كرد كه احترام چنداني براي آن در عمل قائل نيست. تمايل ترامپ براي استفاده از تريبون سازمان ملل به نفع خود در حالي كه همزمان با احكام خود اين سازمان را هم تضعيف و هم تحقير مي‌كند در تضاد كامل با رويكرد تاريخي سازمان ملل است. در سايه دولت ترامپ، امريكا از شوراي حقوق بشر سازمان ملل و همچنين يونسكو خارج شده و كمك‌هاي خود به برخي عمليات‌هاي صلح‌طلبانه را هم متوقف كرده است. خروج از برجام به عنوان توافقي مورد تاييد قطعنامه شوراي امنيت، خروج از معاهده آب و هوايي پاريس و همچنين برنامه جهاني مهاجرت مشت‌هايي نمونه از خروارها بي‌توجهي رييس‌جمهور جديد امريكا به سازمان ملل و ساز و كار آن است. دقيقا ده روز پيش از آغاز به كار مجمع عمومي سازمان ملل بود كه جان بولتون مشاور امنيت ملي ترامپ شديد‌ترين و بي‌سابقه‌ترين تهديدها عليه ديوان بين‌المللي لاهه را بر زبان آورد؛ ديواني كه ماموريت آن ذيل سازمان ملل تعريف شده است. با اين سابقه مي‌توان گفت كه تلاش‌هاي ترامپ براي استفاده از تريبوني كه مشروعيت آن را شخص وي زير سوال برده ضمانتي براي موفقيت ندارد و البته كه رهبران چين، روسيه و هند در مجمع عمومي امسال شركت نمي‌كنند و در حالي كه ترامپ براي ايفاي نقش در تئائري كه خود كارگرداني كرده سر از پا نمي‌شناسند، رهبران اين سه كشور اصلي بلوك شرق مسووليت‌هاي بين‌المللي را كه همواره برعهده امريكا بوده به نفع خود مصادره مي‌كنند.